Kunst en literatuur

Hieronder vindt u ter inspiratie wat voorbeelden van lezingen met als thema ‘Kunst en literatuur’.

• Na Brueghel: Spreekwoorden en uitdrukkingen op zeventiende-eeuwse schilderijen Van de circa tachtig spreekwoorden en gezegden op Pieter Brueghels befaamde schilderij wordt een deel nog altijd gebezigd. Een aantal vond in de zeventiende eeuw zijn weg naar Noord-Nederlandse embleemboeken, waarin spreuken met plaatjes en versjes werden gecombineerd tot wijsheden, met name over de liefde. Op het oog alledaagse scènes op schilderijen van Jan Steen, Frans van Mieris, Gabriël Metsu en vele anderen blijken verborgen vermaningen te bevatten die destijds  voor iedereen duidelijk waren.
• De goddelijke komedie
  2021 was het 700ste sterfjaar van Dante Alighieri, de meest geroemde dichter van Italië, die in 1321 in ballingschap stierf, bekend van het epische dichtwerk De goddelijke komedie, het eerste in het Italiaans geschreven boek. Vanwege dit monumentale epos werd het Florentijns in de negentiende eeuw gekozen als landstaal van het een geworden Italië.
  Tot op de huidige dag raken kunstenaars geïnspireerd door het eerste deel van de Goddelijke komedie, dat een tocht van Dante zelf beschrijft door de hel, letterlijk aan de hand van de beroemdste Romeinse dichter, Vergilius.
  Tijdens de Renaissance waren dat vooral Sandro Botticelli en Giovanni Stradano (Jan van der Straeten), in de Romantiek een reeks Italiaanse schilders, maar ook Duitse, Engelse en Franse en in de twintigste een reeks kleurige Surrealistische schilderingen van Salvador Dalí, naast verfilmingen en de reeks TV-Dante van Peter Greenaway, die de VPRO uitzond.
  Auguste Rodin maakte met zijn Porte de l’Enfer misschien wel de indrukwekkendste compilatie van Dante, waar beroemde beelden als De Denker en De Kus van zijn afgeleid.
  Een lezing waar het complete verhaal voorbijkomt, alle negen kringen van de hel, met speciale aandacht voor de beroemdste verhalen: Paolo en Francesca en Ugolino.
• Ossian, de Homerus van het noorden
  Wellicht de beroemdste hoax uit de wereldliteratuur was de publicatie van Fragments of ancient poetry, collected in the Highlands of Scotland, and translated from the Gaelic or Erse language. Al snel bleek de auteur een Schotse historicus te zijn die oude legenden had samengevoegd en uitgebreid, maar het succes was er niet minder enorm om. Na Schotland veroverde Ossian de Britse eilanden en vervolgens het Europese vasteland, waar met name Napoleon in Ossian het noordelijke equivalent van Homerus zag. De beste schilders waagden zich aan de Keltische legenden en tot ver in de negentiende eeuw zagen dito composities van Schubert, Gade en Brahms het licht.

• Shakespeare-verering
  In april 1616 overleed Shakespeare. De brede Shakespeare-verering kwam pas eind achttiende eeuw in Engeland en in de negentiende op het continent. Uitgerekend schilders en componisten van de Franse Romantiek sloten de bard in de armen, terwijl er nog geen letter was vertaald.
• Shakespeare: Romeo en Julia
  West Side Story is een van de succesvolste bewerkingen van Shakespeares klassieke liefdesdrama Romeo en Julia. Al veel eerder was de gedoemde tienerliefde tegen een achtergrond van moord, familievetes, duistere passie en zelfmoord een populair gegeven voor kunstenaars en componisten. Deze lezing het hele verhaal aan de hand van schilderijen en symfonieën, opera, ballet, film en musical, van Berlioz en Delacroix, via Gounod en Turner tot Prokofiev en natuurlijk Leonard Bernstein.
• Shakespeare: Macbeth
  Een van de vier befaamdste tragedies, en zeker de bloedigste, schreef Shakepeare speciaal voor de nieuwe koning van Engeland. Deze Jacobus I was namelijk koning van Schotland, vandaar een Schots verhaal, en had zelf enkele boeken geschreven, met name over heksen en demonen, waar hij heilig in geloofde. Vandaar de openingsscène met de Weird Sisters, drie heksen rond een kookpot die de toekomst misleidend voorspellen. Maar ook de verschijning van de geest van Banco, het wandelende woud en het mes dat bebloed blijft zijn bovennatuurlijke ingrediënten waar koning, publiek en kunstenaars van smulden.
  Van de vele kunstenaars die zich op Macbeth hebben geworpen is de naar Engeland gevluchte Zwitser Johann Heinrich Füssli wellicht de maniakaalste en extreemste. Maar meer nog dan in het Verenigd Koninkrijk sloeg Shakespeares bovennatuurlijkste tragedie aan in het Frankrijk van de Romantiek. Verdi schreef er een opera op, en Roman Polanski leverde met Macbeth zijn gewelddadigste film af, geïnspireerd door de gewelddadige dood van zijn echtgenote Sharon Tate door de handen van de Manson-bende..
• Shakespeare: Twelfth Night
  Twelfth Night, in het Nederlands vertaald als Driekoningenavond, brengt u het betoverende verhaal over de ingewikkelde liefdesverhouding van een hertog, een weduwe en een jonge dame die zich voor deed als schone jongeling. Het speelt zich af aan het legendarische hof van de Hertog van Orsino in Illyrië. Natuurlijk zijn ook de andere spelers geslepen, sluw, pompeus of zelfs dronken…
  
• Don Quichot in de kunst 1616-2016 Miguel Cervantes, gestorven op dezelfde dag als Shakespeare in 1616, wilde een parodie maken op de ridderroman, in zestiende- en zeventiende-eeuws Spanje ongebreideld populair. Vooral negentiende-eeuwse kunstenaars herkenden zich in de eenzame lezer, in wie een strijd woedt tussen platte werkelijkheid en hoge verbeeldingskracht. Het boek werd een favoriete roman van de Verlichting, want Don Quichot ziet zijn dwaling in en dit beschouwde men als bekering tot de rede. Cervantes werd daarom bewonderd als ‘verlichte’ bestrijder van feodaliteit en bijgeloof. In de Romantiek werd Don Quichot geactualiseerd als eigentijdse martelaar in de strijd tegen burgerlijkheid en conventie. Kunstenaars gaan zich identificeren met de moedige en eenzame ridder. Don Quichot is een sympathieke idealist, die de reuzen van zijn tijd bestreed en wiens tragische kanten worden benadrukt, een alter ego van de romantische kunstenaar. In de twintigste eeuw wordt Don Quichot zowel een belichaming van Spanje als een kinderboek. De Romantische opvatting leeft nog voort in het Surrealisme (Dalí) en in de musical Man of la Mancha, waarvan de hit ‘To dream the impossible dream’ perfect de actuele waarde samenvat van Don Quichot als idealist die zijn dromen wil verwezenlijken.
• Salammbô!
  Een multimediale lezing over de spectaculairste roman van de negentiende eeuw. Salammbô is een vuistdikke roman van Gustave Flaubert uit 1862, vol wreedheid en erotiek, liefde en oorlog. Tegen de historische achtergrond van de Huurlingenoorlog tegen Carthago (240-237 v. Chr.) sleept Flaubert de lezer mee in een orgie van bloeddorstige opstandelingen, sensuele tempeldienaressen, wrede mensenoffers, zinderende woestijnhitte en gewelddadige afgoderij. Flaubert maakt van het historische gegeven een strijd tussen een beschaving en onderdrukte groepen, ‘de Barbaren’, de een vertegenwoordigd door de slimme generaal Hamilcar Barca, de ander door de nobele Galliër, de sluwe Griek en de duistere Numidiër. Daarnaast is Salammbô voornamelijk een exercitie in sensueel en gewelddadig oriëntalisme. Beruchte scènes zijn de naaktdans met de slang, de kinderoffers aan Moloch en de diefstal van de heilige Zaïmph. De beschreven Carthaagse kostuums beïnvloedden de mode in Parijs, en de tientallen herdrukken van de afgelopen 150 jaar gaven evenveel kunstenaars gelegenheid tot duister exotische illustraties. Behalve vele schilderijen en beelden van de priesteres Salammbô en haar barbaarse geliefde Mâtho heeft het boek ook zes opera’s en twee films voortgebracht. Opera en film komen samen in de ariascène in Citizen Kane van Orson Welles. Michel Didier volgt het verhaal van Salammbô aan de hand van kunstwerken, illustraties, strips, opera- en filmfragmenten.