De wereldgeschiedenis op muziek

Soms is het makkelijk: een componist is op zoek naar een motief, een aanleiding, en dan ziet hij een schilderij dat hem inspireert en vervolgens schrijft hij hij daar schitterende muziek bij. Zo ongeveer is het gegaan met Liszts Hunnenschlacht.

Boek een lezing over kunst en muziek!

Berlijn

In opdracht van de Pruisische koning Friedrich Wilhelm IV begint de Beierse schilder Wilhelm von Kaulbach in 1845 aan een frescocyclus in het Neues Museum in Berlijn. In de grote hal, bovenaan de trap, schildert hij de grote cultuurperioden in de geschiedenis van Europa. Bij de meest linkse, gewijd aan ‘Altgermanische Kultur’, schildert hij al fresco een eerder olieverfschilderij van hem na: een bijzonder bloedige veldslag tussen Romeinen en Hunnen in 451 op de Catalaunische vlakten bij Troyes. Zowel de Romeinse aanvoerder Aetius als de Hun Attila werden bijgestaan door Germaanse stammen, die aan Hunse kant zelfs de meerderheid uitmaakten, maar Kaulbach stelt het voor als een overwinning van de westelijke, christelijke machten op de barbaren uit het oosten, waarbij de Germanen natuurlijk aan de goede zijde stonden. De Hunnen worden namelijk achtervolgd door de Visigothen, waarbij hun koning Theodoric I sneuvelt.

Symfonische gedichten

Als Liszt aan het hof van Saksen-Weimar verblijft, maakt zijn mecenas, prinses Sayn-Wittgenstein, de pas tot priester gewijde componist attent op de fresco’s en hij vat het plan op voor een ‘Weltgeschichte in Bildern und Musik’, een serie symfonische gedichten bij de schilderijen, met ook nog eens teksten van de directeur van het groothertogelijk hoftheater, Franz von Dingelstedt. Uiteindelijk blijft het bij één compositie, Die Hunnenschlacht, een tamelijk beperkt totaalkunstwerk, en schrijft Liszt zelf maar een inleiding.

Wagneriaanse brille

Priester Liszt vat Kaulbachs werk op als overwinning van de krachten van het licht op die van de duisternis, van christendom op heidendom dus, waarbij de eersten herkenbaar zijn aan het gregoriaanse thema Crux Fidelis en de laatsten aan een Hongaars zigeunerthema. Dat slaat niet zozeer op Liszts Hongaarse afkomst, maar op de Pannonische vlakten in het hedendaagse Hongarije, waar de Hunnen zich hadden gevestigd. De slag zelf is met Wagneriaans brede brille uitgedrukt. Bij de uiteindelijke overwinning speelt het orgel nog eens het Crux Fidelis, ‘dolce e religioso’, hoewel de eigenlijke slag onbeslist eindigde. Net als de ‘Weltgeschichte in Bildern und Musik’.

Het Neues Museum in Berlijn is verwoest in 1944, met Kaulbachs fresco’s.

Michel Didier

eerder gepubliceerd in Cosimo, februari 2009

afbeeldingen:

Wilhelm von Kaulbach, Die Hunnenschlacht, 1834-37, Staatsgalerie, Stuttgart.

Wilhelm von Kaulbac, Portret van Franz Liszt, 1856, Liszt Ferenc Herdenkingsmuseum, Boedapest

muziek:

Franz Liszt, Die Hunnenschlacht. Symfonische Dichtung, 1857

* Boek een lezing over kunst en muziek!